جوانی در سیره اهل‌بیت (ع)

شیوه ‏هاى تربیت جوان

روش درك واقعیات جوانى

بى تردید جوانى از حساس ترین و پرمخاطره ترین دوران زندگى است. جوان با همه توانای یها ، به خاطر حساسیت مقطع سنى ، مشكلات ، كمبودها و واقعیات انكار ناپذیر دارد. عدم درك جوان و بى ‏توجهى به واقعیات طبیعى ‏اش چه بسا ، به جاى تربیت ، سبب گمراهى ‏جوان مى ‏شود. بدین جهت ، باید متولیان امر تربیت جوان را موردتوجه قرار دهند ، واقعیاتى كه اشاره به برخى از آنها سودمند مى ‏نماید :

الف) شدید بودن غریزه جنسى : شدید بودن غریزه جنسى از واقعیات ‏انكار ناپذیر دوره جوانى است. این غریزه در جوان طوفانى است. بویژه امروزه كه جوانان اولین هدف تهاجم فرهنگى ‏اند و زمینه ‏هاى ‏تحریك غریزه جنسى در آنان بیشتر مهیا است.

ب) محدودیت آگاهى و تجارب : جوان به تدریج ‏به اطلاعات و آگاهی ها دست مى ‏یابد و اندوخته ‏هاى ناقص خود را تكمیل مى ‏كند. توجه ‏والدین و مربیان به محدودیت معلومات مفید و تجارب عملى جوان ‏سطح توقعات آنان را كاهش مى دهد و معتدل مى ‏سازد. على(ع) مى ‏فرماید: «نادانى جوان معذور و علم و آگاهى ‏اش محدوداست.» (1) بدین سبب اندیشه و نظر سنجیده كهنسالان از نیروى جوان برتراست.

ج) تكامل تدریجى عقل : جوان در مسیر تكامل عقلى است و اندیشه ‏اش به تدریج تكامل ‏مى ‏یابد. على(ع) مى‏ فرماید : «انسان تا 28 سالگى درحال تكامل ‏عقلى است.» آن حضرت همچنین مى ‏فرماید : «عقل جوان در 35 سالگى ‏به نهایت كمال خود مى‏ رسد و آنچه پس از آن به دست مى ‏آورد ، تجربه است.» (2) بدین سبب باید در حد معقول از جوان انتظار داشت‏ و این ویژگى را در رفتار و موضعگیری هایش مورد توجه قرار داد. این وضعیت ، به ویژه تا سن 18 سالگى ، بیشتر آشكار است. على (ع) مى ‏فرماید : «پیوسته عقل و حماقت‏ با یكدیگر در تعارضند تا اینكه شخص به 18 سالگى مى ‏رسد. در این هنگام ، یكى بر دیگرى‏ پیروز مى ‏شود.»

د) جنون جوانى : جنون جوانى یكى از بیماری هاى روانى است كه هنگام بلوغ در برخى ‏از جوانان آشكار مى شود.

رسول گرامى اسلام مى فرماید : «جوانى ‏شعبه ‏اى از دیوانگى است.» مستى جوانى حالت دیگرى است كه دراین مقطع سنى پدید مى ‏آید. على (ع) انواع مستى را چهار نوع شمرده ، مى ‏فرماید :

«شایسته است انسان عاقل خویشتن را از مستى ثروت و مستى قدرت و مستى علم و مستى تمجید و چاپلوسى مستى جوانى دورنگاه دارد ، زیرا هریك از این مستى‏ ها بادهاى مسموم و پلیدى دارد كه عقل را مى‏ رباید و آدمى را سبك مى ‏سازد.» (3)

ه ) نوگرایى و شیك پوشى : نوگرایى و نوجویى از ویژگی هاى جوان است. جوان دوست دارد خودرا نشان دهد و مورد توجه دیگران واقع شود. والدین باید این‏ واقعیت را بپذیرند ، در حد امكان به خواسته‏ هاى معقول جوان پاسخ‏ مثبت دهند و از سختگیرى و نه گفتن ‏هاى غیر ضرورى كه به كدورت‏ جوان مى ‏انجامد ، بپرهیزند. على (ع) همراه قنبر به بازار رفت و از فروشنده‏ اى پرسید : آیا دو لباس به قیمت پنج درهم دارید ؟ مرد پاسخ داد : آرى ، اى امیرمومنان. با این پاسخ حضرت دریافت‏ كه فروشنده وى را شناخته است.

پس آنجا را ترك گفت ، نزد دیگرى رفت و همین پرسش را تكراركرد. فروشنده دوم جواب داد : آرى ، دو لباس دارم ، یكى بهتر است و سه درهم مى ‏ارزد و دیگرى دو درهم. حضرت آنها را خرید و لباس سه ‏درهمى را به قنبر داد. قنبر گفت : شما به آن سزاوارترید ، شمابالاى منبر مى ‏روید و خطبه مى ‏خوانید.

حضرت فرمود : «انت‏شاب و لك شره الشباب ... ، تو جوانى و میل‏ جوانى دارى. من از پروردگارم شرم دارم و خود را بر تو ترجیح ‏دهم.» (4) طبق این روایت على (ع) به خاطر جوانى قنبر و میل جوان ‏به نوپوشى لباس بهتر و گران تر را به او داد.

روش احترام و مسوولیت دادن به جوان :

احترام به شخصیت جوان و مسوولیت دادن به او از شیوه ‏هاى مهم‏ تربیتى شمرده مى ‏شود. جوان ، با همه مشكلات و واقعیات دوره‏ جوانى ، براى ایفاى نقش و انجام مسئولیت هاى مختلف توانایى ‏بسیار دارد. عدم اعتماد به جوان و بى ‏توجهى به توانایی هاى او مانع شكوفایى استعداد هاست و در نتیجه به عدم رشد مطلوب جوان ‏مى ‏انجامد. سیره گران سنگ رسول گرامى (ص) در مسیر دشوار تربیت ، بهترین ‏سرمشق شمرده مى ‏شود. آن بزرگوار به جوانان اعتماد مى ‏كرد و كارهایى بس مهم به آنان مى ‏سپرد.

بطور مثال: رسول اكرم عتاب بن اسید را كه‏ بیست و یك سال داشت، والى مكه ساخت. و امر فرمود با مردم نمازبگزارد. عتاب بن اسید اولین فردی بود كه پس از فتح مكه در مكه‏ نماز جماعت اقامه كرد. (5)

زید بن حارثه براى ‏فرماندهى لشكر شایسته بود و امروز فرزندش اسامه شایستگى دارد. باید همه شما از او اطاعت كنید. (6)

روش محبت و رفاقت

محبت داروى بى ‏نظیر بسیارى از دردهاست. محبت ‏بسیارى مشكلات‏ عاطفى و اجتماعى را از میان مى ‏برد. محبت موثرترین شیوه تربیتى ‏است. جوان كانون عاطفه و احساسات است و تشنه محبت صادقانه. ایجاد رابطه عاطفى و صمیمى در تربیت او بسیار سودمند است. درطریق تربیت ، تندى ، سختگیرى و فشارهاى روانى نه تنها مفید نیست ، بلكه سبب رنجش جوان و لجاجت ‏بیشتر او مى ‏شود.

جوانى ، به ویژه آغاز آن ، زمان دوستى و دوست‏یابى است و جوان شدیدا از دوستان خود تاثیر مى ‏پذیرد. این ویژگى ایجاب مى‏ كند كه والدین‏ فرزندان خود را در انتخاب دوستان صالح یارى كنند و مهمتر اینكه خود براى او دوستى صمیمى باشند ، آنها باید ضمن انجام ‏دادن وظیفه پدرى و مادرى ، دوستانى خوب و صمیمى براى جوانشان ‏باشند. محبت و رفاقت صمیمانه با فرزند چنان مهم است كه امام ‏صادق (ع) آن را راه درست تربیت در هفت‏ ساله سوم زندگى مى ‏داند.

آن حضرت مى ‏فرماید : بگذار فرزندت هفت ‏سال بازى كند ، هفت‏ سال او را با آداب و روش هاى مفید تربیت كن و در هفت ‏سال سوم مانند دوست صمیمى با وى همراه باش.»

روش موعظه

موعظه از شیوه ‏هاى موثر در تربیت فرزندان جوان است. اگر اندرز با منطق و عطوفت همراه باشد ، بسیار موثر و كار ساز است. معصومان(علیهم السلام) از این شیوه بسیار بهره مى ‏بردند ، براى ‏مثال امام سجاد (ع) به فرزندش چنین اندرز مى ‏دهد :

فرزندم ، آگاه باش. با پنج گروه همنشین نشوى ، سخن نگویى و درمسافرت دوستى نكنى. فرزند عرض كرد: پدرجان، آنان كیانند؟

حضرت فرمود : از همنشینى با دروغگو بپرهیز ؛ زیرا او مانند سراب‏ است ، دور را نزدیك و نزدیك را دور جلوه مى ‏دهد. از رفاقت‏ با گناهكار و لاابالى اجتناب كن ، زیرا او تو را به یك لقمه یا كمتر از آن مى ‏فروشد. از دوستى با بخیل بپرهیز ، زیرا او در ضرورى ‏ترین وقت ها از یارى ‏ات سرباز مى ‏زند. از رفاقت ‏با احمق ‏اجتناب كن ؛ چون در پى ‏سود رسانى به تو است ولى به خاطر نادانى ‏زیان مى ‏رساند. از مصاحبت ‏با آن كه قطع رحم كرده بپرهیز ، زیرادر كتاب آسمانى مورد لعن و نفرین قرار گرفته است. 

روش احترام به شخصیت

جوان براى شخصیت‏ خود اهمیت‏ بسیار قائل است ، هر نوع كم توجهى‏ را بى ‏احترامى به شخصیت خود مى ‏داند. و چه بسا واكنش نشان‏ مى ‏دهد. احترام به شخصیت جوان در تربیت او بسیار موثر است. اگر جوان خود را بى ‏مقدار و حقیر بشمارد ، احساس كند در نظر دیگران اعتبار و جایگاهى ندارد و نزد دیگران از احترام و ارزش برخوردار نیست ، تلاش در جهت رشد و تربیت‏ خود را بى ‏ثمر مى داند و چه بسا رفتارهاى نابهنجار بروز مى ‏دهد.

مشورت كردن با جوان نشان دهنده احترام به اوست ؛ زیرا سبب مى ‏شود بیشتر براى خود ارزش قائل شود ، بیشتر احساس ‏مسوولیت كند و در نتیجه در راه تربیت ‏خود بیشتر بكوشد.

فرآوری: نوریه نوچمنی

بخش خانواده ایرانی تبیان